Απόσπασμα από το έντυπο της καμπάνιας ενάντια στην αδήλωτη εργασία
Όταν μιλάμε για κοινωνική ασφάλιση, δεν αναφερόμαστε μόνο στο συνταξιοδοτικό ζήτημα αλλά σ’ όλο το κοινωνικο-ασφαλιστικό σύστημα με τις υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας. Η κοινωνική ασφάλιση έχει απόλυτη σχέση με την ορατότητα και την αναγνωσιμότητα της εργασία μας τόσο από το κράτος όσο κι από τ’ αφεντικά και είναι αποτέλεσμα μαχητικών διεκδικήσεων της εργατικής τάξης που ξεκίνησαν ήδη από τον προπερασμένο αιώνα σε διεθνές επίπεδο, αλλά και στον ελλαδικό χώρο. Πηγαίνοντας ακόμα πιο πίσω στο χρόνο, η κοινωνική ασφάλιση νοούταν ως η εξασφάλιση των προς το ζην σε μέλη της κοινωνίας που δεν είχαν τη δυνατότητα να τα εξασφαλίζουν με την εργασία τους για διάφορους λόγους: γηρατειά, αναπηρίες, ασθένειες, ανεργία, απολύσεις κλπ. Το κόστος αυτό αναλάμβαναν τα εργαζόμενα μέλη της εκάστοτε κοινωνίας – κοινότητας – συντεχνίας, στα πλαίσια της εθελοντικής αλληλεγγύης και της κοινωνικής προσφοράς έχοντας ως δεδομένη την αντίληψη της συλλογικότητας, της κοινότητας της θέσης αυτών που εργάζονταν και των κοινών συμφερόντων τους.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, η εργατική τάξη μέσα από τα συνδικάτα της διεκδίκησε με αιματηρές απεργίες και εξεγέρσεις να πάρει πίσω τον πλούτο που η ίδια παρήγαγε, ενώ οι καπιταλιστές συγκέντρωναν και απολάμβαναν. Αυτό ακριβώς είναι που ανάγκασε τα κράτη να αναγνωρίσουν την απειλή της εργατικής τάξης, να παρέμβουν και να καθιερώσουν την κοινωνική ασφάλιση ως κρατικό – εθνικό ζήτημα και όχι ως ζήτημα του κάθε μεμονωμένου εργοδότη. Οι εργάτες πετύχαμε μέσα από συλλογικούς αγώνες να αναβαθμίσουμε το βιοτικό επίπεδο της τάξης μας. Ταυτόχρονα, αυτοί οι αγώνες αποτέλεσαν ένα από τα καλύτερα πεδία για να αναπτυχθούν οι ιδέες και τα οράματα για έναν πιο δίκαιο κόσμο, χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου ήδη από το 1910 προς τους τότε εκπροσώπους των εργοδοτών μετά από δυναμικές απεργίες: “Κύριοι εάν δεν κάνουμε σήμερα τας νόμιμους υποχωρήσεις εις τους εργαζόμενους, αύριο θα μας πάρουν με επανάσταση πολύ περισσότερα”. Έτσι, ενώ η κοινωνική ασφάλιση οδήγησε στην καλυτέρευση των ζώων μας, ταυτόχρονα αποτέλεσε για τα κράτη και τα αφεντικά το όχημα για την αφομοίωση των αγώνων μας, μέσω της θεσμικής κατοχύρωσης των απαιτήσεων της τάξης μας, και μέσα από την ενίσχυση και τον έλεγχο των κρατικοδίαιτων πλέον συνδικάτων που από τη μία υπόσχονταν στους εργάτες υψηλή απασχόληση – χαμηλή ανεργία κι απ´ την άλλη εξασφάλιζαν στους εργοδότες και το κράτος υψηλή παραγωγικότητα και εκτόνωση της εργατικής δυσφορίας.
Στον ελλαδικό χώρο, με την σταδιακή καθιέρωση του ασφαλιστικού συστήματος δημιουργούνται τα ασφαλιστικά ταμεία ως ανεξάρτητοι φορείς – θεσμοί που αναλαμβάνουν τη διενέργεια της κοινωνικής ασφάλισης, δηλαδή την καταβολή των συντάξεων και των διάφορων αποζημιώσεων για ασθένειες, ατυχήματα κλπ. Τα αποθεματικά των ταμείων όμως, δηλαδή τα χρήματα που οι εργαζόμενοι με αγώνες είχαν υποχρεώσει τους εργοδότες τους να τους καταβάλουν και να αποταμιεύονται, έφτασαν σε πολύ υψηλά ποσά. Έτσι, τα αφεντικά σε συνεργασία με την εκάστοτε κυβέρνηση, αποφάσισαν να βάλουν χέρι σ’ αυτά τα λεφτά, είτε με το πρόσχημα των επενδύσεων και την υποτιθέμενη αύξηση των αποθεματικών, είτε με τη χρηματοδότηση νέων επιχειρήσεων και τη δικαιολογία περί δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. Οι διαδοχικοί νόμοι της τελευταίας 20ετίας (Σιούφα – Ρέππα – Πετραλιά – Λοβέρδου) έδωσαν ισχυρό πλήγμα στην κοινωνική ασφάλιση ενώ ο ερχομός της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων βρίσκει το ασφαλιστικό σύστημα της χώρας με πολλά ελλείμματα και μεγάλες κρατικές επιχορηγήσεις που προέρχονται από δανεισμό.
Η κατάσταση στα σημερινά ασφαλιστικά ταμεία δεν είναι ζήτημα κακοδιαχείρισης αλλά αποτέλεσμα συστηματικής και σχεδιασμένης κρατικής παρέμβασης. Κράτος και αφεντικά χρησιμοποιώντας ως βολικό πρόσχημα τα «άδεια ταμεία» που οι ίδιοι λεηλάτησαν συστηματικά όλα αυτά τα χρόνια στο όνομα της ανάπτυξης, κατάφεραν να φορτώσουν αποκλειστικά το κόστος της κοινωνικής ασφάλισης στις πλάτες μας. Αυτοί που βέβαια θα καλεστούμε να πληρώσουμε για ακόμη μια φορά τα ελλείμματα των ασφαλιστικών ταμείων σε μια εκ νέου «αναδιάρθρωση για την βιωσιμότητα τους», δεν θα είναι οι εργοδότες αλλά εμείς οι εργαζόμενοι, με νέες μειώσεις στις συντάξεις, αύξηση ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, μειώσεις στις παροχές υγείας. Κάτι τέτοιο συνέβη και με την ψήφιση του ασφαλιστικού νομοσχεδίου “Κατρούγκαλου”, τον Μάη του 2016.
Την ίδια στιγμή που η κοινωνική ασφάλιση οδηγείται σε οριστική κατεδάφιση, οι νέοι εργαζόμενοι που κινούνται σήμερα μεταξύ μερικής εργασίας και ανεργίας γνωρίζουν ότι πολύ δύσκολα θα μπορέσουν να συμπληρώσουν τα απαραίτητα ένσημα τα οποία απαιτούνται για την «εθνική σύνταξη» των 386 ευρώ. Ακόμα και αν κατορθώσουν να τα συμπληρώσουν, η τελική σύνταξη, σύμφωνα με όσα προβλέπονται, θα είναι ελάχιστα πάνω από τα επίπεδα της «εθνικής», καθώς οι συντάξιμες αποδοχές θα καθοριστούν από τον μέσο όρο των αποδοχών στο σύνολο του εργάσιμου βίου, και όχι από την καλύτερη πενταετία που ίσχυε. Από ένα σύνολο εργάσιμου βίου όπου ο μισθός των 3-4 ευρώ/ώρα, η αδήλωτη εργασία, οι συμβάσεις ορισμένου χρόνου και εκ περιτροπής εργασίας αποτελούν τον κανόνα στη σημερινή εργασιακή πραγματικότητα.
- Ένα από τα πρώτα εργατικά ταμεία ήταν αυτό των μεταλλευτών που άρχισε να λειτουργεί το 1901, μετά την γενικευμένη εξέγερση στα ορυχεία του Λαυρίου το 1896. Την σκυτάλη παίρνουν κι άλλες κατηγορίες εργαζομένων με την ίδρυση ασφαλιστικών ταμείων, όπως οι σιδηροδρομικοί κι οι καπνεργάτες. Το 1922 ψηφίζεται ο πρώτος ασφαλιστικός νόμος που δεν περιοριζόταν σε συγκεκριμένους κλάδους εργαζομένων. Το 1934 ιδρύεται ο γενικός φορέας κύριας ασφάλισης των μισθωτών, το Ι.Κ.Α., αλλά αρχίζει να λειτουργεί ουσιαστικά τη δεκαετία του 1950. Το 1982, επεκτείνεται σε όλη την Ελλάδα κι ιδρύεται το ΤΕΑΜ (επικουρικό).
- Η αρχή έγινε με την Κυβέρνηση Μητσοτάκη το 1992, που θεσμοθέτησε την δυνατότητα να επενδύουν τα ασφαλιστικά ταμεία το 20% των αποθεματικών τους σε επισφαλείς επενδύσεις όπως είναι το χρηματιστήριο. Το 1999 η Κυβέρνηση Σημίτη αυξάνει το ποσοστό των αποθεματικών που μπορεί να επενδύσει σε μετοχές και αμοιβαία κεφάλαια σε 23%.
- Χαρακτηριστικό παράδειγμα καταλήστευσης των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων είναι το πρόγραμμα PSI το 2012. Αφού τα αποθεματικά των ταμείων είχαν κεφαλαιοποιηθεί στις τράπεζες και επένδυαν στα ελληνικά ομόλογα, στο όνομα της μείωσης του ελληνικού χρέους και με απόφαση της τότε κυβέρνησης, τα αποθεματικά των ασφαλιστικών ταμείων εντάσσονται αναγκαστικά στις περικοπές. Με πιο απλά λόγια τα αφεντικά εδώ και αρκετά χρόνια αποφάσισαν τα αποθεματικά των ασφαλιστικών ταμείων να τα κάνουν μετοχές (ομόλογα) για λογαριασμό των ελληνικών τραπεζών και να πλουτίζουν μέσα από τον διεθνή τζόγο του χρηματιστηρίου. Βέβαια τη χασούρα των ελληνικών τραπεζών όπως και το κούρεμα του χρέους το 2012 αποφάσισαν να το κάνουν με αυτές τις μετοχές. Δηλαδή τα αποθεματικά των ταμείων μας. Τα ταμεία έχασαν 12 δις ευρώ από τον τζόγο των αφεντικών και ενώ «ξαφνικά» τα ταμεία βρέθηκαν άδεια μην μπορώντας να πληρώσουν τις κύριες και επικουρικές συντάξεις.